Shoah

K. en ik hebben beide een voorliefde voor goedgemaakte documentaires. Zo waren we al erg te spreken over de beide Michael Moore films en "Super Size Me" ging er ook al in als een hamburger in een Amerikaan.
Dit weekend schaften we de beroemde documentaire "Shoah" aan. Deze documentaire uit de jaren 80 is een van de beroemdste en aangrijpendste documentaires ooit en gaat over de holocaust, over de vergassing van joden in kampen als Auswich, Sobibor en Treblinka. Ik had jaren terug wel eens gedeeltes van deze documentaire gezien op t.v., maar aangezien de hele film 550 minuten duurt (volgens de DVD doos) heb ik destijds lang niet alles gezien.
Vanochtend hebben we dus de eerste disc van de vier gezien en ik moet zeggen dat het geen gemakkelijke zit is en dat zit hem in het feit dat de realiteit vaak harder aankomt dan fictie. Ik heb in de loop der tijden veel films gezien over de tweede wereldoorlog en ook over de holocaust (films als Schindlers List bijvoorbeeld) en deze lieten altijd wel een onuitwisbare indruk achter, maar Shoah is toch andere koek. Het hele concept van het interviewen van overlevenden, omstanders en SS-ers komt aan als een mokerslag. De afstand die je op een of andere manier toch kan bewaren bij een geacteerde film, valt hier helemaal weg. Zo worden er, naast de overlevenden, bijvoorbeeld ook Poolse boeren aan het woord gelaten, die de treinen vol met op transport gezette Joden op hun land zagen voorbijkomen. Of treinpersoneel; machinsten, die door een bonus van sterke drank werden overgehaald om deze treinen te besturen. Allemaal gewone mensen die opeens in een verschrikkelijke situatie werden geplaatst. Dat geeft wel stof tot nadenken. Situaties als deze halen het slechtste in de mens naar boven. Mensen die bevelen gaan opvolgen omdat ze bang zijn dat ze anders zelf wel eens het slachtoffer kunnen worden van geweld. Of mensen die medeplichtig worden aan het geweld, zoals SS-ers die onder andere voorwendselen (zoals de leugen dat het gewoon een repatrieringskamp zou zijn, waar mensen cursussen konden volgen e.d.) overgeplaatst worden naar een concentratiekamp. Het is makkelijk om de wereld, of gebeurtenissen als deze zwart/wit te bekijken. Je kunt je afvragen waarom de Duitsers in die kampen zich zo over konden geven aan gruwelijkheden, je kunt je ook afvragen hoe die boeren gewoon door konden gaan met hun land te bewerken, terwijl ze konden zien en horen wat er in die kampen gebeurde. Maar de vraag is denk ik meer hoe jezelf zou reageren in een situatie als deze. Zou jij die Duitse soldaat zijn die met gevaar voor eigen leven in opstand zou komen tegen deze praktijken, zou jij die Poolse boer zijn die deze gruwelpraktijken zou proberen te saboteren? Of zou jij diegene zijn die zou denken; het zal mijn tijd wel duren, zolang ikzelf of mijn familie maar niet in gevaar komt. Ik denk dat veel mensen een sterk overlevingsinstinct hebben wat niet altijd het beste in je naar boven haalt. De calvinistische gedachte dat de mens geneigd is tot alle kwaad lijkt hier de afschuwelijke waarheid te worden. Of ik het daar helemaal mee eens ben weet ik niet, maar ik kreeg er wel een hardnekkige Paasgedachte bij. Of je nu wel of niet in het feit gelooft dat Christus is gestorven voor onze zonden; na het zien van deze documentaire twijfel je opeens niet meer aan de noodzaak daarvan.